สมาธิที่ถูกแบบพุทธ
ทั้งจิตรวม
และจิตแช่แข็ง
เป็นชื่อเรียกให้รู้ว่า
เกิดอาการอย่างไร
ไม่ใช่ศัพท์เฉพาะที่เป็นสากล
ถ้าเข้าใจถูก ก็เรียกถูก
ถ้าเข้าใจผิด ก็เรียกผิด
จิตรวม
ในความหมายเชิงประสบการณ์สมาธิ
หมายถึงจิตที่ทรงตัวนิ่ง ไม่ไหวติง
กระทั่งเกิดการรวมกระแสรู้
มาลงที่เดียวที่ใจกลางความว่าง
เป็นความว่างอย่างพร้อมรู้ภาวะภายใน
ขอบเขตรัศมีจิตแผ่ออกกว้าง
ไม่ใช่อุดอู้ อัดอั้น คับแคบ ทึบอก ทึบหัว
จิตแช่แข็ง
ในความรู้สึกของคนที่ประสบ
หมายถึงจิตที่แข็งค้าง
กระทั่งเกิดอาการไม่ขยับ
ไม่รับรู้ความเปลี่ยนแปลงใดๆ
ขอบเขตของจิตจำกัดคับแคบอยู่กับตัว
ดูเผินๆเหมือนนิ่งสงบ
แต่ดูดีๆเหมือนไม่รับรู้ลมหายใจให้สบาย
(ลมหายใจยังไม่ดับ แต่ไม่รับรู้เอง)
เมื่อยังขาดประสบการณ์เปรียบเทียบ
ก็จะไม่มีใครรู้ว่าความแน่นิ่งที่เกิดขึ้น
เป็นภาวะจิตรวมหรือจิตแช่แข็ง
และต่อให้ทำสมาธิมานาน
ถ้าจิตขาดกำลัง
เราก็ไม่อาจกะเกณฑ์ว่า
จงมีจิตรวม หรือจงอย่าได้มีจิตแช่แข็ง
ทางเดียวที่จะผ่านพ้น
ไม่หลงติดอยู่กับจิตแช่แข็ง
คือ จับจุดสังเกตให้ถูก
ทั้งขณะที่กำลังนิ่งในสมาธิ
และหลังออกจากสมาธิแล้ว
หากเป็นจิตรวม จะรู้สึกว่างตรงกลาง
มีขอบเขตกว้างเกินกาย
มีความตื่นรู้ มีสติคมชัด
มีอัตโนมัติเห็นความเปลี่ยนแปลง
ทั้งภายในและภายนอก
การรับรู้จะเป็นสามมิติ
มีกว้าง ยาว ลึก ตามจริง
หากเป็นจิตแช่แข็ง จะรู้สึกแข็งทื่อ
มีขอบเขตเฉพาะเจาะจงที่จุดใดจุดหนึ่งในกาย
บางทีไม่อยากรับรู้อะไรๆ
บางทีรู้สึกเหมือนสมองช้า
และที่สำคัญ คือ พอลงนั่งทำสมาธิทีไร
จะพยายามเข้าให้ถึงความนิ่งค้างที่ติดใจทุกที
ไม่รับรู้กายใจ
ไม่รับรู้ความเปลี่ยนแปลงใดๆ
ซึ่งนั่นไม่ใช่จุดประสงค์ของสมาธิที่ถูกแบบพุทธ!
ดังตฤณ
เมษายน ๖๗