ดังตฤณวิสัชนา ฉบับเปิดกรุ - ฉบับที่ ๓๑๒

จะมีวิธีสังเกตอย่างไรว่าเราสามารถทำสมาธิระดับฌานได้หรือไม่

ถาม – ปกติเวลาที่ผมนั่งสมาธิ จะนั่งฟังธรรมครูบาอาจารย์ไปด้วย
เข้าใจว่าตนเองทำสมาธิได้เพียงระดับขณิกสมาธิ
จะมีวิธีสังเกตอย่างไรว่าเราสามารถทำสมาธิระดับฌานได้หรือไม่ครับ

ตอบ - สมาธิระดับฌานนะจำไว้ง่ายๆ เลยว่า
มันจะเกิดขึ้นกับคนที่มีสมาธิเป็นปกติ
คือพูดง่ายๆ ว่าอยู่ระหว่างวันเนี่ยยังมีความระลึกรู้อยู่ได้ว่า
เออ อันนี้เราอยู่ในท่าทางแบบไหน เรากำลังจะคิดพูดเรื่องอะไรนะ
แล้วก็ขณะนี้กำลังมีความสุขหรือความทุกข์
มันมีความคิดเรื่องไม่เป็นเรื่องแทรกเข้ามาหัวแล้วหรือยัง

ถ้าหากว่ารู้ได้อยู่เรื่อยๆ
แล้วมีความสุขมีความพอใจที่จะเห็นอยู่ในขอบเขตของกายใจนี้เนี่ย
อันนี้มีสิทธิ์ทำฌานได้
แต่ถ้าหากว่าระหว่างวันคิดถึงเรื่องโน้นเรื่องนี้
โดยที่ไม่สามารถแยกแยะนะว่าเป็นเรื่องที่มีประโยชน์หรือไม่มีประโยชน์
อันนี้ส่วนใหญ่นะ คือบอกตัวเองได้เลยว่ายังไปได้แค่สมาธิขั้นต้นๆ
ไม่สามารถทำได้ถึงฌาน

คนที่จะไปถึงฌานได้จริงๆ เนี่ย จริงๆ มันมีมากกว่าที่ผมพูดมานะ
มันมีตัวปัจจัยสำคัญตัวหนึ่งที่เขาเรียกว่าวิเวก
มันไม่ใช่ว่าปลีกร่างกายออกไปเข้าป่าเข้าวิเวกแบบนั้นเสมอไปนะ
คือขั้นต้นๆ อาจจะต้องปลีกกายเข้าไปหาสถานที่วิเวก
แต่ถ้าหากว่าเราทำสมาธิจนอยู่ตัวแล้วเนี่ย
เราสามารถที่มีจิตอันวิเวกได้ แม้อยู่ท่ามกลางผู้คน

ยกตัวอย่างที่ดีที่สุดนะ อย่างพระพุทธเจ้า
พระองค์อยู่ท่ามกลางสานุศิษย์มากมาย แล้วก็เทศนานะ
ชาวบ้านชาวเมืองเนี่ย โอ้โห วันหนึ่งคลาคล่ำ
มาถึงที่เทศนาธรรมของพระพุทธเจ้าเนี่ยนะ
วันหนึ่งไม่รู้ อาจจะน่าจะเป็นพันนะ น่าจะเป็นหมื่น
ขนาดครูบาอาจารย์ยุคเราเนี่ยยัง โอ้โห เป็นพันเป็นหมื่นเนี่ยเรื่องปกตินะครับ
พระพุทธเจ้าเนี่ยสมัยนั้นคนถ้ามาได้เนี่ย มากันแน่ๆ

เพราะฉะนั้นเรามองภาพของพระพุทธเจ้า
ลองคิดว่าพระองค์คลุกคลีกับหมู่คณะอยู่ตลอดเวลา
แต่ทำไมพระองค์สรรเสริญการไม่คลุกคลีกับหมู่คณะ
นี่พระองค์เคยตรัสไว้นะ
บอกว่าถึงแม้เราถูกห้อมล้อมอยู่ด้วยสานุศิษย์มากมายจำนวนมากนะ
ทั้งอุบาสกอุบาสิกาก็มากันไม่ขาดสายนะในแต่ละวันเนี่ย
แต่เรามีจิตที่วิเวกอยู่

คือพูดง่ายๆ ว่าพระองค์เนี่ยปลีกวิเวกด้วยจิต
ไม่ใช่ด้วยการหลีกเร้นทางกาย
จะมีการไปชาร์จแบตบ้างนะ
พระองค์เคยเล่าให้ฟังว่าเคยไปนั่งอยู่ นั่งเสวยวิมุตติสุขนะ
โดยการทำอานาปานสติเนี่ยอยู่สิบห้าวัน กึ่งเดือนนะครับ นี่อย่างนี้ก็มี
แต่ส่วนใหญ่เนี่ยเวลาที่พระองค์ยังทรงพระชนม์นะ
จะแวดล้อมอยู่ด้วยหมู่คณะ แต่พระองค์ไม่ติดอยู่ด้วยหมู่คณะ
เพราะว่าจิตของพระองค์เนี่ยวิเวก มีความเป็นฌานอยู่นะครับ