เทศนานิพนธ์
ใน
สมเด็จพระญาณสังวร
สมเด็จพระสังฆราชสกลมหาสังฆปริณายก
ในเหตุผลและเหนือเหตุผล
--------------------------------------------
ตายเกิดหรือตายสูญ (ต่อ)
ฉะนั้น เมื่อมีทุกขสมุทัยคือตัณหาอยู่ ก็ต้องมีทุกข์ คือเกิด ตาย ตายเกิด และทุก ๆ สัตว์บุคคลนี้จะเกิด ตาย ตาย เกิด มานานเท่าไรในอดีต ตามหลักพุทธศาสนา แสดงว่าเป็นอนมตคฺค คือมียอดหรือว่าปลายสุดที่ไม่ตามไม่รู้ ซึ่งหมายความว่านานมาก เมื่อเป็นดังนี้ ทางพระพุทธศาสนาก็ไม่ประสงค์จะให้ตามไปรู้ ฉะนั้น คำว่าอนมตคฺค จึงอาจมีความหมายว่า มีปลายหรือยอดอันไม่ประสงค์จะให้ตามไปรู้
เมื่อเป็นดังนี้ หากจะมีปัญหาว่า เมื่อเป็นเช่นนั้นทางพระพุทธศาสนาประสงค์จะให้รู้เหตุและผล หรือผลและเหตุในปัจจุบัน ว่าเพราะอะไรจึงต้องเวียนตายเกิด หรือว่าเกิดตายไม่จบและจะให้จบลงได้อย่างไร จึงได้มีพระสูตรหนึ่งที่ได้แสดงอุปมาไว้ว่า
พระพุทธเจ้าเหมือนอย่างหมอที่รักษาคนที่ถูกยิงด้วยลูกศรทำนองหมอผ่าตัด เมื่อมีผู้ถูกยิงด้วยลูกศร พวกญาติก็นำมาหาหมอ ถ้าว่าหมอจะมัวซักถามรายละเอียดว่า ถูกยิงที่ไหน ใครยิง ยิงด้วยลูกศรอะไร ลูกศรนั้นใครทำ ทำด้วยอะไร เหล่านี้เป็นต้น คนไข้ที่มีอาการไม่มากนักก็จะมาก ที่มากก็จะตายเลย เพราะฉะนั้น หน้าที่ของหมอก็คือว่ารีบผ่าตัดนำเอาลูกศรออกทันที และก็ทายาให้ยา โดยไม่ต้องเสียเวลาไปซักถามดังกล่าว
พระพุทธเจ้าก็เหมือนอย่างหมอรักษาแผลลูกศร เมื่อคนไข้มาหาหมอ คือเมื่อคนทั้งหลายผู้ต้องการพ้นทุกข์ ต้องการธรรมมาเฝ้า หน้าที่ของพระองค์ซึ่งได้ตรัสรู้ ทรงทราบแล้วว่า ได้มีลูกศรคือตัณหาเสียบติดใจอยู่ อันทำให้ต้องเป็นทุกข์ จึงได้ทรงทำการผ่าตัดนำลูกศรคือตัณหาออกทันที ไม่จำเป็นที่จะต้องไปสอบถามรายละเอียดต่างๆ ในอดีต ฉะนั้นหน้าที่ของพระองค์ก็คือ ทรงแสดงมรรค ทางปฏิบัติให้ถึงทางดับทุกข์ คือดับตัณหา ในการถอนลูกศรคือตัณหาที่เสียบแทงใจออก เพื่อให้พบกับทุกขนิโรธ ความดับทุกข์คือดับตัณหาเสีย นี้เป็นหน้าที่ของพระพุทธเจ้า
เพราะฉะนั้น จึงจะพึงเห็นได้ว่า ทางพระพุทธศาสนานั้น ไม่กังวลในเรื่องใครสร้างโลก ใครสร้างดิน น้ำ ไฟ ลม และทุก ๆ สัตว์บุคคลนี้มาจากไหน ตั้งแต่เมื่อไรในอดีต ไม่กังวลในเรื่องเหล่านี้ และไม่ถือว่าเรื่องเหล่านี้เป็นเรื่องสำคัญ ถือว่าเป็น อนมตคฺค คือมีปลายสุดที่ไม่จำเป็นที่จะต้องตามไปรู้ ที่ไม่ประสงค์จะตามไปรู้ ซึ่งไม่บังเกิดประโยชน์อันใด หน้าที่ของพระองค์คือว่าแสดงธรรมโปรดในปัจจุบัน ให้พ้นทุกข์ในปัจจุบัน เพราะได้ตรัสรู้เหตุผล เหตุผลสายสมุทัยวาร แหละเหตุผลสายนิโรธวาร คนไข้คือทุกคนที่มีทุกข์ มีเกิด มีแก่ มีเจ็บ มีตาย มีตัณหา นี่เป็นคนไข้ทั้งนั้น เมื่อมาพบพระองค์เข้า พระองค์ได้ตรัสรู้ในสมุทัยวารและนิโรธวารอยู่เต็มที่แล้ว ก็ได้ทรงรักษาแสดงธรรมผ่าตัดนำเอาลูกศรที่เสียบแทงใจคือตัณหาออกทันที โปรดให้พ้นทุกข์ทันที เป็นหน้าที่ของพระพุทธเจ้า